Biuletyn Informacji Publicznej
Muzeum Ziemi Mogilenskiej

Wystawa podejmuje próbę przybliżenia, z jednej strony bogatej w wydarzenia

100. letniej historii mogileńskiego harcerstwa, a z drugiej ideałów służby

 tj. wytrwałość, niezłomność, braterstwo, przyjaźń

czy zawsze wyciągnięta pomocna dłoń.

Eksponaty zaprezentowane na wystawie to zbiór ikonograficzny, który w formie fotograficznych migawek przedstawia życie codzienne harcerzy i harcerek oraz istotne wydarzenia z życia organizacji. Są to także dokumenty, swym zakresem obejmujące głównie lata 30. XX w. oraz już w mniejszym stopniu okres powojenny.

Natomiast najcenniejsze obiekty ekspozycji to sztandary oraz kroniki harcerskie dokumentujące pierwsze lata działalności. Urozmaiceniem są instrumenty muzyczne, elementy umundurowania, proporce, a nawet manierki czy menażki używane podczas obozów czy zlotów harcerskich.

Wystawa powstała przy współpracy z Komendą Hufca ZHP w Mogilnie, Komendą Hufca ZHP Chorągiew Wlkp. w Trzemesznie czy Kręgiem Starszyzny Harcerskiej

im. Henryka Mazurkiewicza. Pragniemy również podziękować wszystkim osobom prywatnym, które udostępniły czy też przekazały swoje pamiątki, w celu przygotowania wystawy.

          OTWARCIE WYSTAWY - 14 lipca 2017 r.

   HISTORIA HARCERSTWA MOGILEŃSKIEGO

Pierwsze drużyny skautów na obszarze Ziemi Mogileńskiej zaczęły tworzy się już za czasów niewoli.  Z inicjatywy młodzieży, przeważnie szkolnej, na wzór skautingu angielskiego, powstała w konspiracji, nieoficjalna i nielegalna  grupa młodzieżowa, której celem było utworzenie podobnej organizacji skautingu na terenie Mogilna. Kontaktowano się z istniejącą już organizacją w Poznaniu – „Komenda Chorągwi”, stamtąd też otrzymywano instrukcje i rozkazy.  Pierwszą Męską Drużynę Skautów zorganizowano 1 marca 1917 r. Nosiła ona nazwę I Męska Drużyna Skautów im. ks. Piotra Wawrzyniaka. Inicjatorami jej powołania byli: Leon Sielecki, ks. Mieczysław Domagała, Józef Trzciński oraz kilka innych osób, które wzięły udział w zebraniu założycielskim. Wkrótce liczba członków drużyny osiągnęła 40-50 osób. Do końca I wojny światowej  „Skauci” mogileńscy nie mogli występować jawnie.  Drużyna działała jednak z zachowaniem zasad konspiracyjnych. W marcu 1918 r. stan drużyny liczył ok. 80 osób.

W 1919 r. I  Drużyna Skautów im. ks. Piotra Wawrzyniaka posiadała już swój sztandar, którego poświęcenie odbyło się w lipcu tego roku w mogileńskim klasztorze. W tym samym miesiącu zorganizowano na boisku obok gazowni miejskiej dwudniowy zlot, na który zaproszono drużyny harcerskie z Inowrocławia, Gniezna, Pakości, Poznania i Strzelna. Jesienią przy drużynie utworzono oddział  zuchów (chłopców od 12 – 16 roku życia, którzy po przejściu kilkumiesięcznej służby przyjmowani byli w szeregi drużyny harcerskiej).

W lipcu 1920 r. drużynowym I Męskiej Drużyny Harcerskiej im. ks. Piotra Wawrzyniaka  został Hieronim Gniewkowski. Funkcję tą sprawował bardzo krótko, a jego miejsce zajął Józef Malińsi. 1920 rok to także okres wielu zmian. Przyjęto wówczas nazwę Związek Harcerstwa Polskiego, a I Męska Drużyna Harcerska im. ks. Piotra Wawrzyniaka zaczęła podlegać bezpośrednio pod Hufiec Związku Harcerstwa Polskiego w Gnieźnie. We wrześniu 1921 r. drużynę harcerską rozwiązano i utworzono nową drużynę o nazwie II Drużyna Harcerska im. Zawiszy Czarnego. Tą prężnie działającą drużynę w 1921 r. rozwiązała Komenda Chorągwi Harcerstwa z Poznania na skutek utraty większości członków i instruktorów w wojnie polsko-bolszewickiej. Aby utrzymać jednak ruch harcerski w Mogilnie pozwolono powołać zastęp harcerski, który przyjął nazwę „Jelenie”, a funkcję zastępowego powierzono Stefanowi Majchrzakowi.  Jednak ze względu na zły stan zdrowia Majchrzak  przekazał obowiązki Tadeuszowi Roloffowi. Zastęp działał przez trzy lata, aż do  18 lutego 1923 r. czyli do reaktywacji I Drużyny Harcerskiej im. ks. Piotra Wawrzyniaka.   Drużynowym został Tadeusz Roloff.

W 1921 r. w Mogilnie powstaje  Szkoła Wydziałowa, przy której z inicjatywy nauczyciela Alojzego Jesinka utworzono II Drużynę Harcerską im. Tadeusza Kościuszki. W tym samym roku powstaje jeszcze jedna drużyna – I Drużyna Harcerek im. Królowej Jadwigi. Wszystkie trzy drużyny w 1925 r. ujęte  zostały w rejestrze podstawowych jednostek organizacyjnych Związku Harcerstwa Polskiego na terenie województwa poznańskiego.

29 września 1924 r. powołano Koło Przyjaciół Harcerstwa  w Mogilnie działające nieprzerwanie do wybuch II wojny światowej. Koło zajmowało się głównie pozyskiwaniem środków i udzielaniem pomocy finansowej obydwu mogileńskim drużynom harcerskim oraz służyło radami prawnymi.  Założycielem i jednocześnie pierwszym prezesem  koła był ówczesny kierownik szkoły podstawowej Władysław Wróż. Później funkcję prezesa piastowali Roman Jeżykiewicz i Jan Glinkowski. W szeregach koła w 1937 r. było 37 członków

W 1925 r. powstał w Mogilnie  Hufiec Związku Harcerstwa Polskiego, który swym zasięgiem objął cały powiat. W latach 20 i 30-tych stanowisko hufcowego zajmował Władysław Bartz, a po nim Zygmunt Skupniewicz. Mogileński hufiec był organizatorem dwóch powiatowych zlotów harcerskich. W 1934 r. w zlocie uczestniczyło 263 harcerzy, a komendantem zlotu był Leon Niewiadomski.

13 maja 1926 r. I Męska Drużyna Harcerska im. ks. Piotra Wawrzyniaka uczestniczyła w uroczystości  poświęcenia sztandaru Związku Hallerczyków, placówki w Mogilnie. Podczas tycz uroczystości  wygłoszono okolicznościowe przemówienia oraz nastąpiło wbijanie gwoździ w drzewce sztandaru. Jako przedstawiciel mogileńskiego harcerstwa wystąpił Władysław Mróz. Na uroczystości przybył generał Świrski z Gniezna, który po zakończeniu defilady i pochodu udał się na zwiedzanie harcówki.

W 1929 r. w związku z likwidacją Szkoły Wydziałowej przestała istnieć II Drużyna Harcerska im. Tadeusza Kościuszki. Do wybuchu II wojny światowej w Mogilnie działały dwie drużyny harcerskie. Męska drużyna im. ks. Piotra Wawrzyniaka, terytorialnie należąca do hufca mogileńskiego oraz żeńska im. Królowej Jadwigi należąca do hufca  w Inowrocławiu.  Razem w 1938 r. mogileńskie drużyny harcerskie w swoich kręgach zrzeszały 105 młodych ludzi.

Od 1932 r. męska drużyna harcerska składa się z dwóch zastępów: szkolnego i przedszkolnego. Funkcję drużynowych w latach 1929 – 1939 pełnili kolejno: Władysław Bartz, Stanisław Głowacki, a po jego powołaniu do wojska  drużynę przejął druh Leon Niewiadomski – nauczyciel Szkoły Podstawowej w Mogilnie. Drużyny, męska i żeńska, w okresie letnim wspólnie organizowały obozy m.in. w Dębowcu, Głęboczku, Gołąbkach, Kopczynie, Leśniku, Łąkiem, Myślątkowie, Nowej Wsi, Palędziu, Suszewie, Szczepanowie czy Lasach Miradzkich. W  trakcie obozów uczestnicy pogłębiali swoją wiedzą na temat historii Polski czy przyswajali regulamin organizacyjny obozów.

14 maja 1932 r. I Męska Drużyna Harcerska im. ks. Piotra Wawrzyniaka uczestniczyła  w obozie w Ostrowie. Mogileńskie drużyny  uczestniczyły także  w różnych zlotach organizowanych przez inne hufce. 23 października 1932 r. męska i żeńska drużyna z okazji 15-lecia harcerstwa mogileńskiego wspólnie zorganizowały „Wieczór Harcerski”. Podczas spotkania dziewczęta wystawiły inscenizację „Modlitwa Królowej Jadwigi przed krzyżem”, drużyna męska natomiast przygotowała ognisko, przy którym wspólnie śpiewano piosenki. Kapelanem mogileńskich harcerzy w lasach był w latach 1932 – 1940 ks. Stanisław Obarski.

W dniach 11 – 24 lipca 1934 r. męska drużyna harcerska brała udział w Światowym Zlocie  Harcerskim w Spale. Oznaką zlotu był Żubr, który miał symbolizować siłę i zdrowie.

Szeregi mogileńskiego harcerstwa zasilała przede wszystkim młodzież szkolna. W 1934 r. na ziemi mogileńskiej działało 5 męskich drużyn harcerskich, zrzeszających 172 druhów oraz 4 żeńskie drużyny, które zrzeszały 173 druhny.

Harcerstwo na ziemi mogileńskiej prowadziło bogate życie  wewnętrzne i kulturalne.  Nawet podczas zbiórek śpiewano, uprawiano sport oraz urządzano konkursy i zawody. W ciągu roku organizowano rozmaite imprezy okolicznościowe np. bożonarodzeniowe łamanie się opłatkiem, udział w świętach państwowych i kościelnych np. 23 kwietnia w uroczystości św. Wojciecha i Jerzego, 24 kwietnia – dzień patrona harcerzy, 3 maja oraz 15 sierpnia w rocznicę cudu nad Wisłą. Ponadto wyznaczone drużyny uczestniczyły w uroczystościach organizowanych przez drużyny sąsiednich miast. Np. I Męska Drużyna Harcerska im. ks. Piotra Wawrzyniaka uczestniczyła w Pakości w obchodach 10-lecia powstania tamtejszej drużyny „Piast”. Oprócz  imprez harcerskich mogileńscy druhowie zapraszani byli na uroczystości organizowane przez inne organizacje i stowarzyszenia np. Związek Hallerczyków czy stowarzyszenia katolickie.

Mogileńskie harcerstwo przywiązywało dużą wagę do krzewienia kultury fizycznej wśród młodzieży. Ulubionym sportem I Drużyny Harcerskiej było kajakarstwo, żeglarstwo i tenis stołowy. 15 czerwca 1933 r. poświęcono 5 kajaków o nazwach: Rekin, Albatros, Delfin, Gdynia i Mewa. Następnie kajaki zwodowano i urządzono wyścigi, w których przodowali mogileńscy harcerze. Obie drużyny, męska i żeńska, organizowały  różne imprezy kulturalne, sportowe i turystyczne. Druhowie i druhny należeli do kółek teatralnych, które z powodzeniem wystawiały amatorskie sztuki, dzięki którym zasilano budżet organizacji. 24 czerwca 1936 r. męska drużyna harcerska uczestniczyła w zlocie w Barcinie. Zlot rozpoczynał się defiladą przybyłych drużyn. Wieczorem  przy ognisku odbyło się przyrzeczenie  harcerskie. 16 listopada 1936 r. mogileńska drużyna harcerska uczestniczyła w uroczystościach zorganizowanych w Wyrzysku. Gośćmi byli wówczas marszałek Edward Śmigły – Rydz oraz generał Kasprzycki, którzy  dokonali przeglądu wojsk oraz organizacji. Następnie odbyła się defilada,  podczas której drużyny harcerskie prezentowały wysoki poziom, uzyskując tym samym pochwałę marszałka.

Międzywojenna działalność mogileńskiego harcerstwa  kończy się 3 i 4 czerwca 1939 r. dwudniowym zlotem zorganizowanym przez harcerzy w Mogilnie. Zlot odbył się pod hasłem „Ilu nas jest i jaka nasza postawa” oraz „Pokażmy co umiemy”. Z tej okazji w Domu Katolickim w Mogilnie zorganizowana została wystawa prac harcerskich z dziedziny żeglarstwa, modelarstwa lotniczego, pionierstwa, łączności krótkofalowej i radiowej. Na zlot przybyło około 400 harcerzy: zuchów, harcerzy i skautów m.in. drużyna im. Stanisława Staszica z Trzemeszna, drużyna im. Piasta z Pakości, drużyna im. Tadeusza Kościuszki ze Strzelna, drużyna im. Jana Kilińskiego z Trzemeszna oraz 2 mogileńskie drużyny. W połączeniu ze Zlotem Hufca odbyło się święto Przysposobienia Wojskowego oraz Wychowania Fizycznego. W zajęciach wówczas organizowanych męska drużyna harcerska brała udział w meczu siatkówki uzyskując tytuł mistrza powiatu. Komendantem tego zlotu był Zygmunt Skupniewicz. W organizację zlotu zaangażowali się również m.in. Czesław Łuczak, Czesław Hytrowski, Edmund Pochylski, Mieczysław Giemza, Stefan Bobrowski, Bogdan Friedrich, Mieczysław Missal oraz Bolesław Białęcki. Podczas zlotu, obok imprez sportowych organizowano również pogadanki o treści patriotycznej ze względu na groźbę wybuchu wojny.

Mogileńscy harcerze dali wyraz głębokiego patriotyzmu podczas walk w obronie miasta we wrześniu 1939 r. oraz na różnych frontach II wojny światowej. Dwie mogileńskie harcerki Wanda Linke oraz Krystyna Seidlerówna działały w Pogotowiu Wojennym Harcerek. Wanda Linke dowodziła odcinkiem Kunowo-Reszki, natomiast Krystyna Seidlerówna odcinkiem przebiegającym koło Augustowa.

Po oswobodzeniu Mogilna w styczniu 1945 r. harcerze zaczynali wznawiać swoją działalność w szeregach ZHP. Pod koniec stycznia w mieszkaniu Marii Białęckiej zebrała się starszyzna harcerska, wśród nich byli m.in. hm Leon Niewiadomski, Wolfgang Fritzkowski, Bolesław Białęcki, Michał Olszewski, Czesław Kośmicki, Stanisław Kilian, Mieczysław  Missal i Kazimierz Nowak. Podczas spotkania podjęto uchwałę o natychmiastowym wznowieniu działalności harcerskiej w Mogilnie.

Tak też się stało m.in. dzięki zaangażowaniu Leona Niewiadomskiego 3 maja 1945 r. swoją działalność wznowiła I Męska Drużyna Harcerska im. ks. Piotra Wawrzyniaka pod kierownictwem harcerza orlego Kazimierza Nowaka, który swoją funkcję sprawował do 1949 r. W tym samym czasie swoją działalność wznawiała Żeńska Drużyna Harcerska  na czele z Ireną Jankiewiczówną.

We wrześniu 1946 r. z inicjatywy Leona Niewiadomskiego powstała  II Międzyszkolna Drużyna Harcerska im. Tadeusza Kościuszki, która swoją siedzibę miała w budynku Szkoły Podstawowej Nr 1 w Mogilnie. Drużyna podzielona została na dwa zastępy. Zbiórki odbywały się w wyznaczonej sali budynku szkoły, gdzie każdy zastęp miał swój kącik, a w nim godło zastępu, wykaz członków oraz regulamin. Pierwszym funkcyjnym w drużynie byli: Lech Wojdyła, Jerzy Świtała, Tomasz Pochylski, Bolesław Bartoszkiewicz, Zenon Oksiak, Jerzy Wojdyła, Henryk Szymankiewicz i Aleksander Wesołek.

Mogileńska „Dwójka” prowadziła także działalność harcerską w środowiskach wiejskich. Samodzielnie pracujące zastępy znajdowały się we Wszedniu, Szczepanowie i Trlągu. Ogromne znaczenie wychowawcze miały organizowane obozy harcerskie. Pierwszy zorganizowano już w 1947 r. w Ostrowie k. Strzelna, gdzie harcerze spali pod szałasami wykonanymi samodzielnie. Następny odbył się również w Ostrowie, ale wówczas harcerze spali już pod namiotami. Kolejne obozy organizowano w zgrupowaniach hufca m.in. w: Krynicy Morskiej 1949 r., Przesiece k. Jeleniej Góry 1950 r., Broniewicach 1953 r., Przyjezierzu 1957 r., Suszewie 1958 r.1965 r.1966 r.,  Łebie 1959 r. 1960 r., Warlubiu 1961 r., Szczepanowie 1962 r., Gołąbkach  1963 r. 1964 r. 1979 r., Foluszu 1967 r., Głęboczku 1968 r., Nowej Wsi k. Przyjezierza 1972 r. 1973 r. 1974 r. 1976 r., Poddębiu 1975 r. 1977 r. 1978 r. Na obozach pracowano w szkółkach leśnych, sadzono drzewa i krzewy, pomagano w pracach żniwnych. Na obozie w Krynicy Morskiej w 1949 r. usuwano gruz i porządkowano teren Mierzei Wiślanej po zniszczeniach wojennych. W latach 1969 – 1973 na podstawie uchwały IV Zjazdu ZHP w pracy z harcerzami realizowano takie zagadnienia jak: wiedza o kraju i świecie, obronność, nauka-praca-zawód, gospodarność, rozrywka, wypoczynek i kultura. Jednak głównie harcerze uczyli się współżycia z przyrodą, sumienności, punktualności, wyrabiania silnej woli i odwagi. Lata 1950 – 1956 to był trudny okres dla harcerstwa, ponieważ podporządkowane ono zastało jako Organizacja Harcerska Związkowi Młodzieży Polskiej. W drużynie pozostała tylko młodzież szkół podstawowych. Harcerstwo miało charakter koedukacyjny. Nie zatracono jednak podstawowych kierunków i form pracy harcerskiej. Duży wpływ na działalność drużyny miał hm Leon Niewiadomski – ówczesny Kierownik Szkoły oraz  hm Stanisław Olgrzymek – były Komendant Hufca. W 1956 r. nastąpiła reaktywacja ZHP. Przywrócono dawne formy, symbolikę harcerską, odznaki organizacyjne, sztandary itp. Nastąpił podział drużyn na męską i żeńską. Drużyna męska powróciła do nazwy II Męskiej Drużyny Harcerskiej w Mogilnie.

                               Ekspozycja dostępna dla zwiedzających do 30 września 2017 r.

                               OPR/FOT   Lucyna Gołaszewska